Met het toenemen van de populariteit van de camino neemt ook het verwachtingspatroon van pelgrims toe. Op pelgrimstocht om te veranderen, maar wel een beetje snel, ‘want ik heb maar twee weken’.
De camino lijkt een marketingmachine die op volle toeren draait, met de pelgrim als product. Via sociale media verspreide reisverslagen verleiden nieuwe pelgrims. Liefst met een lijstje aan mustdo’s en must-sees. Want die ene leuke herberg waar anderen het zo gezellig hadden, daar moet je ook zijn geweest. En bovenal, de zo verlangde transformatie móét plaatsvinden.
Want een camino is levensveranderend, zeggen de pelgrims die je voorgingen. Volgens Frits de Lange in Heilige onrust heeft de pelgrim met de reis als bestemming de gerichtheid op een ultiem doel in het hiernamaals dan wel losgelaten, toch is menig pelgrim wel degelijk onderweg naar iets. Namelijk naar verandering. Maar kan je dat projectmatig aanpakken?
Een mooi voorbeeld hiervan lees je in Pelgrim van Hans Peter Roel. Deze projectmanager wilde zijn leven anders aanpakken en ging op pelgrimstocht. Die hij vervolgens zeer projectmatig aanpakte, inclusief mijlpalen en een projectresultaat: de transformatie naar een lichter leven. Wie wil dat niet? Even een caminootje doen en als een ander mens terugkomen.
Ultieme staat van wijsheid
In Altijd Vandaag zegt Wim Diepeveen ‘dat je alleen jezelf een les kunt leren, door te doen en te ervaren. En door te leren luisteren naar jezelf’. Bevrijding om te leren naar jezelf te luisteren in plaats van mee te gaan in de maalstroom en te voldoen aan het beeld dat anderen van je hebben.
Filosoof Immanuel Kant zei in 1784: ‘Verlichting is het ontkomen van de mens aan de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen om je van je verstand te bedienen zonder de leiding van een ander’. Je eigen keuzes maken, op basis van eigen verstand en kunnen.
Of zoals het Boeddhisme verlichting (of nirvana) ziet: verlost van lijden, verlangen en onwetendheid. De ultieme staat van wijsheid, mededogen en innerlijke vrede.
Snelkookpancamino
Maar moet je op pad gaan met een bedoeling, een plan jezelf te bevrijden of te verlichten? ‘Ik ben gewoon vertrokken’, aldus Jean-Christophe Rufin in Compostela, voetreis naar het einde van de wereld. En in Altijd vandaag zegt de met een burn-out kampende Wim Diepeveen als reactie op het advies van zijn arts om te gaan lopen: ‘Ik moet lopen. Dat heb ik begrepen. Ik besluit mijn rugzak te pakken en op weg te gaan’.
Herman Vuijsje schreef: ‘Wat rondhangen en wapperen in de wind. Proberen aan te sluiten bij wat het leven met je voorheeft in plaats van het steeds naar je hand te willen zetten. Een ontspannen omgang met het onvoorziene’. Zijn de zienswijzen van Rufin, Diepeveen en Vuijsje uitzonderingen?
De tegenwoordige massaliteit van de pelgrimage lijkt meer op consumentengedrag. We nemen wat we willen hebben, en snel ook. Maar er is geen recept. Je kunt verandering niet in massa produceren, inblikken, op de plank zetten en verkopen. De snelkookpancamino naar verlossing bestaat niet.
Inspanningsverplichting
In de tijd van de aflaat wist je als pelgrim in ieder geval nog waar je aan toe was, als je Santiago wist te bereiken in ieder geval. Daar kreeg je na het voltooien van je pelgrimstocht gewoon de aflaat, in een Heilig Jaar zelfs een volle. Nu moet je maar zien of je de beoogde verandering doormaakt en zelfs het krijgen van een Compostela is niet meer zeker.
Met internet denken we alles onder controle te hebben: de route, het budget, de overnachtingen, waar je vegetarisch kun eten, een tot op de gram afgemeten rugzak, het best een poncho of een regenpak. De hele mikmak is geregeld.
Maar de camino zelf kent geen resultaatverplichting. Alleen de pelgrim heeft een verplichting: die van de inspanning. Want zonder inspanning geen voortgang en zonder voortgang geen reis.
Zachtjes laten pruttelen
Frits de Lange zegt in Heilige onrust: ‘De reis doet iets met de pelgrim, ook met de pelgrim nieuwe stijl, ongeacht het eindpunt. Het is de bedoeling dat zij hem zo verandert, dat hij anders thuiskomt. Voor de pelgrim die thuiskomt zonder dat de reis hem iets gedaan heeft, is de pelgrimage mislukt. Als veranderd mens goed thuiskomen is een wezenlijk onderdeel van de pelgrimage, die nog een flinke inspanning vraagt.’
Een pelgrimstocht doet altijd iets, ook als dat niet is waar je naar verlangde. Ze geeft op z’n minst aanknopingspunten waar je wat mee kunt als je allang weer thuis bent. Maar het is allemaal niet af te dwingen en je wordt al helemaal niet als door de bliksem getroffen een ander mens.
Elke reis geeft je een kans, die groter wordt als je er de tijd voor neemt. Zet er vooral geen druk op, maar laat het zachtjes pruttelen.
Dit artikel verscheen eerder in Jacobsstaf 148, het kwartaalblad van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Afbeelding: Thomas Cole, Cross at Sunset
